Esra ÖZ yazdı…
Good Witch dizisini izlerken, alternatif tıp ile kanıta dayalı tıbbın çarpışmasına sahne olan konuşmalar geçiyor. Tabii alternatif tıbbı savunan bir cadı! Kanıta dayalı tıbbı ise, bir hekim savunuyor. Doktorun, bir hasta ile ilgili tanısında sorun olduğunu düşünüp, aslında zebra olduğunu anladığında, zebra tuhaf bir teşhisin ortaya çıkmasının tıbbi argosu olarak tanımlandı. Bundan yola çıkarak, bu tabirin nasıl bulunduğuna baktım.
Baltimore Üniversitesi’nden Theodore E. Woodward tarafından 1940’ların sonunda tıpta nadir tanı için kullanılan terim olarak ortaya atılmış. Üretilen bu maksimum değer, düşük olasılık nedenleri için çok fazla uzun ve maliyetli arama yapmak yerine ortak nedenleri teşhis etmemiz gerektiğini hatırlatır.[1]
Öğrencilerine şöyle demiş:
“Toynak sesleri duyduğunuzda, zebraları değil, atları düşünün.”
“Arkanızda toynak sesleri duyduğunuzda, bir zebra görmeyi beklemeyin.”[2]
Toynakları Duyduğunuzda, Atları Düşünün Ama Zebralara Hazırlanın
Ayırıcı tanı sürecini ilk öğrendikçe, hastaların belirti ve semptomlarını teşhis ederken, birçok tanının (at) yaygın olduğunu ve hastanın nadir bir tanısının (zebra) olma şansının az olduğunu unutmayın. [3]
Bunun bir sonucu, yaygın hastalıkların nadir komplikasyonlarının nadir hastalıklardan daha yaygın olmasıdır.
Nadiren, hastalıklı hastaları kendimiz belirleriz ve genellikle resmi bir teşhis için diğer uzmanlara yönlendiririz. Ancak çoğu zebra, daha önce bakım için yapılan teşhisleriyle gelir.[4]
Dr. House aslında her bölümde, tüm parçaları bir araya getiren bir doktor. Hastanın yaşadığı yeri de her zaman önemsiyor. Küçük ipuçları topluyor ve genellikle de zebraları yakalıyor.
Genellikle, daha yaygın açıklama doğru tanıdır. Bununla birlikte, kesin olarak açık bir genetik yola sahip olmayan nadir hastalıklarda, hızlı ve kendinden emin bir tanı koymak çok zordur.
İşte Dr. House, hastaları hakkında biriken bilgilere tıbbi gizemleri çözmeye odaklı yaklaşır. Hastalarının belirtilerine ve şikayetlerine daha fazla hassas yaklaşır. İlk teşhis ve tedavileri problemleri çözmediğinde çaresiz hissetmez, genellikle semptomları tedavi etmeye başlar. Semptomların altta yatan nedeni hâlâ belirsiz ise, diğer nedenleri araştırmayı sürdürür.
Tıbbi Sherlock Holmes meslektaşlarının ve hastalarının onu nasıl yansıttığını inceliyor.
İşte bu nedenle zebra, şaşırtıcı bir teşhis için tıbbi bir argo terim olarak kullanılıyor. Nadir hastalıklar genel olarak karşılaşıldığında şaşırtıcı olsa da yaygın hastalıklar belirli bir kişi ve zamanda şaşırtıcı olabilir ve bu nedenle “zebra” daha geniş bir kavram.[5]
Bu düşünceye Occam’ın Usturası da eşlik ediyor. Bu terim ise, “Her şeyin eşit olduğu bir ortamda en basit çözüm akla yatkın olandır” diye tanımlanıyor. Bilimsel düşüncede önemli yeri olduğu söylenen Occam’ın Usturası, 14. yüzyıl filozofu Ockham’lı William tarafından ortaya atılmış.[6]
En kısa haliyle tanımı, şartlar aynı olduğunda basit olan seçenek tercih ediliyor.
Aslında habercilikte bizim çok sıklıkla kullandığımız yöntemin bir başka şekilde dile getirilmesi. Ne kadar sade, anlaşılır ve kısa haber yazarsanız o kadar iyi haber yazarsınız.
Tabii eleştirel düşünce ve doğru parçaların doğru yerde olması önemli. Kaynakların verimli kullanılıp, doğru parçaları birleştirip nitelikli bir iş çıkartılması işin kalitesini arttırıyor. Ustura kavramı da bundan geliyor, fazla ve karışık olanları atmak gerekiyor.
Tıpta, parsimony, bir gözlem için en az karmaşık açıklama tercih edilir. Bu nedenle, eğer bir tıbbi tanı bir kişinin tüm belirti ve semptomlarını açıklayabilirse, o zaman doğru tanı olmalıdır.[7]
Sutton yasası, teşhis ederken, öncelikle bariz düşünmelisiniz belirtiyor. Öncelikle, en olası tanıyı doğrulayabilecek veya dışlayabilecek testleri yapması gerektiğini öneriyor. Tıp fakültelerinde, tıp öğrencilerine, gereksiz maliyetleri en aza indirirken, hızlı bir teşhis, dolayısıyla tedavi ile sonuçlanması muhtemel olan bu sırayla testleri en iyi şekilde seçmeleri gerektiğini öneriyor.[8],[9] Sutton Yasası, doktorlara gereksiz, sonuçsuz ve genellikle pahalı çalışmaları atlamayı hatırlattığı için popülerlik kazandı.[10]
Tıp aslında çok parçalı puzzle gibi, her parça bizi başka bir yere götürebiliyor. Her geçen gün farklı bakış açıları kazanmamız gerektiğini ortaya koyuyor. Bugünlerde Coronavirüs ile yeni bir puzzle bulmacası var karşımızda ve çözmek için dünyadaki tüm bilim insanları seferber olmuş durumda. Bu bulmaca ne kadar erken çözülürse, hayatımızın gerçek anlamda normale dönmesi de o kadar çabuk olacak. Farklı bakış açıları ile en kısa sürede çözülmesi dileğiyle…
Kaynaklar
1 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4982713/
2 https://en.wikipedia.org/wiki/Theodore_Woodward
3 https://www.npjournal.org/article/S1555-4155(19)30287-9/fulltext
4 https://www.cfp.ca/content/62/8/620.short
5 https://www.kevinmd.com/blog/2011/01/common-common-diagnosis-rare.html
6 http://www.esraoz.com/2019/04/01/sadelik-akimi-occamin-usturasi/
7 https://www.kevinmd.com/blog/2011/01/common-common-diagnosis-rare.html
8 https://en.wikipedia.org/wiki/Sutton%27s_law
9 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6987522/