Coronavirüs son haftalarda hızla yayıldıkça, hastalık hakkında viral yanlış bilgilendirme çok daha hızlı şekilde, her kıtadaki milyonlarca insana ulaştı.
Corovirüs salgınında, bilgi kirliliği virüsten daha hızlı yayılıyor. Çin’in Wuhan şehrinde Aralık ayının sonunda yeni bir virüs türü ortaya çıktı. 2019-nCoV olarak adlandırılan bu yeni Coronavirüsün vakaları, uluslararası seyahat nedeniyle birçok ülkede ortaya çıktı. Coronavirüs, daha önce salgına neden olan SARS ve MERS virüsleriyle akraba. SARS virüsüne yakalanmış bir kişinin, kalabalık bir ortamda öksürmesi yayılması için yeterli olabiliyordu ve bu virüs sonucu dünya çapında 800 kişi hayatını kaybetmişti. İnsandan insana daha zor bulaşan MERS salgınında ise, 2 bin 494 enfekte olmuş 858’i ölmüştü.[1]
Komplo teorilerinden uzaklaşarak bilimsel veriler çerçevesinde Coronavirüs salgınına Dünya Sağlık Örgütü, Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) ve Sağlık Bakanlığı verilerini dikkate almak önemli. Coronavirüs salgınında, yanlış bilgi ve korkunun yayılmasıyla nasıl başa çıkılacağına dair çözüm aranıyor. Oysa çözüm çok basit, sağlık okuryazarlığı bilincini artırmak. Gazetecilik standartlarını, yanlış haberlerin önüne geçmek için teyit edilmiş ve bilimsel kanıtlar ışığında habercilik anlayışı önem kazandı. Coronavirüs salgınıyla ilgili, viral söylentileri, komplo teorilerini, aldatmacaları ve sahte bilimle ilgili içeriklerin ileride derslere konu olacak örneklerle karşılaşıldı. Coronavirüs son haftalarda hızla yayıldıkça, hastalık hakkında viral yanlış bilgilendirme çok daha hızlı şekilde, her kıtadaki milyonlarca insana ulaştı.
Medyada Uzmanlaşma Yeniden Önem Kazanacak
Sağlık okuryazarlığı, bireyin uygun sağlık kararları alabilmek için temel sağlık enformasyonlarını ve hizmetlerini edinme, işleme ve anlama kapasitesinin derecesiyle ilgili. Bir ilaç prospektüsünü okumak ve en azından ilacın nasıl kullanılacağını anlamak, hekimin ilaçla ilgili verdiği talimatları ya da medyada okuduğu bir sağlık haberinin gerçekliği gibi noktalar sağlık okuryazarlığı içinde değerlendiriliyor.[2] Bu nedenle medyada yer alan haberlerin nitelikli olması da uzman sağlık habercilerine olan ihtiyacı ortaya çıkarttı.
Coronavirüs haberleri kimi zaman abartılı verildiği kimi zaman da sosyal medyada kasten yanlış bilgi yayıldığı için insanların korku ve panik içerisinde çaresiz hissetmelerine neden olabiliyor. Sosyal medya yanlış sağlık içerikleriyle dolu, çünkü bazı insanlar kendi menfaatleri doğrultusunda içerikler hazırlıyor. Bu anlamda da bilinçli, uzman ve etik gazetecilere ihtiyaç gün geçtikçe artıyor. Sosyal medyada işkembe çorbasının, virüsten koruyacağına dair paylaşımlar yapıldı. Bitkisel karışımların bu virüsü yok ettiğini iddia edenlerle de karşılaşıyoruz. Bunların bilimsel olarak hiçbir geçerliliği yok. Kronik hastalığı olanlar, yaşlılar ve çocuklar başta olmak üzere bu tip içeriklere itimat etmemeliler. Kendi doktorlarına danışmadan, farklı ilaç, karışım ya da herhangi bir şey almamalılar.
Bilim ve sağlık haberlerinde abartmak ve boş umut vermekten kaçınmak gerekiyor. Kanıta dayalı tıbba göre, haber hazırlanmalı. Coronavirüs salgınında hemen aşı konusunda spekülasyonlar yapıldı. Temel farmakoloji eğitimi almış olanlar, aşının bir yıldan önce piyasaya sürülmesinin mümkün olmadığını bilir. Ancak bazı kişiler, insanların sağlığını hiçe sayarak, komplo teorileri üzerinden kendi reklamlarını yapmaya çalışıyorlar.
Sağlık Bakanlığı korunma yöntemleri için şunlar sıralıyor[3]:
- Ellerinizi düzenli olarak yıkayın.
- Öksürürken ve hapşırırken mutlaka peçete ya da kolunuzun iç kısmıyla ağzınızı kapatın.
- Gözlerinize, burnunuza veya ağzınıza ellerinizle dokunmaktan kaçının.
- Ateşiniz varsa evde kalın.
- Burun akıntısı, öksürme ve hapşırma gibi solunum yolu enfeksiyonu belirtileri olan insanlardan uzak durun.
- Hasta insanlarla temastan kaçınmalıdır.
- Hastaların yoğun olarak bulunması nedeniyle mümkün ise sağlık merkezlerine gidilmemeli, sağlık kuruluşuna gidilmesi gereken durumlarda diğer hastalarla teması en aza indirmelidir.
- Gıda güvenliği önerilerine dikkat edilmelidir yani çiğ süt ve hayvansal ürünler tüketmemek, çiğ tüketilecek sebze ve meyveleri iyice yıkayarak tüketmek gibi.
- Yabani ve evcil hayvanlar canlı veya ölüsüyle temastan kaçınılmalıdır.
- El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
Haberlerde o kadar çok ürün pazarlama gayretiyle insanları yanlış yönlendiriyorlar ki, bunun toplum sağlığını hiçe saymak olduğunun farkında değiller. Sağlık haberlerinin doğruluğu teyit edilmeden inanmamak gerekiyor. Dikkat çekmeye çalışanlar, sözde bilimi gerçek gibi göstermeye çalışarak insanları yanıltabiliyorlar. Komplo teorileri yerine uzman gazeteciler tarafından bilimsel kanıta dayalı, konuşulan alanda uzman olan kişiye söz verilmeli ve verilerin somut şekilde sunulduğu habercilik yapılmalı. Dijital medya ilerleyen dönemlerde içeriklerin fazla olması değil, özgünlük ve güvenilirlik üzerine gelişecek. Bilim haberlerinde abartı, bilime olan güveni de azaltır, umutları da yıkar. İnsanları paniğe sevk etmeden haber verilmeli.
[1] https://www.who.int/emergencies/mers-cov/en/
[2] Ayla Okay (2011:51) Sağlık İletişiminin Sağlık Okuryazarlığı ile İlişkisi“, Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişim Sempozyumu
3 https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler/ncov-rehber-ve-vaka-bilgi-formu.html