Av. Muhittin Ertuğrul ERTÜRK
Cumhurbaşkanı Yardımcılığı, Başkanlık sistemi ile devlet örgütlenmesi içinde ilk kez kurulnuştur. Cumhurbaşkanı Yardımcılığı sistemi ile ilgili “Cumhurbaşkanı Yardımcısı” ifadesinin kullanılmasına rağmen birden fazla yardımcı atama hakkı vardır. Yardımcılarından sonra Sayın Cumhurbaşkanına en yakın birimlerin ise Özel Kalem ve İdari İşler Başkanlığı’ndan oluşmuştur. Özel Kalem’in zaten mevcut Cumhurbaşkanlığı teşkilatında yer aldığı, ancak Genel Sekreterlik makamının İdari İşler Başkanlığı’na dönüştürüldüğü dikkat çekiyor. Sayın Cumhurbaşkanı’na “Kurullar” kadar yakın bir de “Ofisler” yapılanmasının kurulduğu görülüyor. Buna göre Finans, İletişim, İnsan Kaynakları, Teknoloji ve Yatırım ofislerinin yine Cumhurbaşkanlığı teşkilatı içindeki idari işleri üstlenmesi bekleniyor. Yeni sistemde Sayın Cumhurbaşkanı’na en yakın yapılanmalardan biri de Kurul’lar. Alanlarına göre Cumhurbaşkanı’na bağlı 9 kurul oluşturuluyor. Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu; Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu; Ekonomi Politikaları Kurulu; Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu; Hukuk Politikaları Kurulu; Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu; Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu; Sosyal Politikalar Kurulu ve Yerel Yönetim Politikaları Kurulu’nun Cumhurbaşkanı’na bağlı olarak çalışacaktır. Bu kurulların Bakanlıklardan farklı olarak daha çok danışma kurulu görevi üstleneceğine, kendi alanlarında geliştirilecek politikalarla ilgili Başkan’la istişare ve öneri fonksiyonunu işleteceğine dikkat çekiliyor. Yeni Cumhurbaşkanlığı Teşkilatında, yine Sayın Cumhurbaşkanı’na bağlı 16 bakanlığın oluşturulduğu görülüyor. Adalet, Dışişleri, İçişleri, Milli Savunma, Milli Eğitim, Sağlık, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Ulaştırma ve Altyapı, Çevre ve Şehircilik, Tarım ve Orman, Kültür ve Turizm, Gençlik ve Spor; Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile, Hazine ve Maliye, Ticaret ile Sanayi ve Kalkınma Bakanlığı’nın; alanlarına göre Cumhurbaşkanı’na daha yakın olan kurulların alacağı kararların icracısı konumunda olacağı değerlendirmesi yapılıyor. Ekonomi ile ilgili olan bakanlıkların parçalı yapısı tamamen değiştirilmiştir. Mevcut başkanlık sistemindeki Ekonomiden sorumlu 1 Başbakan Yardımcısı ile Maliye, Ekonomi, Gümrük ve Ticaret ile Kalkınma bakanlıklarından oluşan yapısı kaldırılmış, bunun yerine ekonomi işleri Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ile Sanayi Bakanlıklarına devredilmiştir. Mevcut yapılanmadaki Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Orman ve Su İşleri Bakanlıkları; Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde toplanmış, Bilim, Sanayi ve Teknoloji ile Kalkınma bakanlıkları da birleştirilerek Sanayi ve Kalkınma Bakanlığı çatısı altında toplanmıştır. Ticaret Bakanlığı ile birlikte işleyen Gümrük Bakanlığı’na da son verilmiştir. Yeni kurulan bakanlıklar sisteminde ayrıca, Avrupa Birliği Bakanlığı’na yer verilmemesi dikkat çekiyor. Kaldırılan Aile Bakanlığı’nın da görevini Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı bünyesinde sürdürmesi öngörülüyor. Teşkilat yapılanmasında 7 kuruluşun doğrudan Cumhurbaşkanı’na bağlanması öngörülmüştür. Bunların arasında Genelkurmay Başkanlığı ve Milli İstihbarat Başkanlığı’nın olması dikkat çekiyor. Bu durumda Genelkurmay Başkanlığı Cumhurbaşkanı’na bağlı bir “kuruluş” olarak yapılanmış, Milli İstihbarat Teşkilatı’nın adı ise Milli İstihbarat Başkanlığı olarak değiştirilmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığı da Cumhurbaşkanı’na bağlanmıştır. Strateji ve Bütçe Başkanlığı ise en önemli ve stratejik teşkilat olarak göze çarpıyor. Devlet Denetleme Kurulu, Milli Güvenlik Kurulu Cumhurbaşkanı’na bağlı çalışmasını yeni teşkilatta da sürdürüyor. Cumhurbaşkanı’na bağlı kuruluşlar arasında Strateji ve Bütçe Başkanlığı adı altında yeni bir yapılanmaya da gidiliyor.
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi nedir
Anayasa’nın 104. maddesi uyarınca artık bağımsız kurumlar da dahil olmak üzere tüm Devlet üst kademesini Sayın Cumhurbaşkanı tek başına atayacaktır ve bu atamaların “usul ve esaslarını” da kendisi kararnamelerle belirleyebilecektir. Nitekim Anayasa’nın 106.maddesi uyarınca Bakanlıkların kurulması/yetkilendirilmesi, teşkilatlarının kurulması CB Kararnamesi ile yapılacaktır. 123. Maddede ise Sayın Cumhurbaşkanı’na kamu tüzel kişiliği kurma yetkisi de verilmiştir. KHK ve Kararname içerikleri de tam olarak anayasanın bu maddeleri çerçevesinde çıkartılmaktadır.
- Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle düzenlenebilecek hususlar
Anayasamıza göre Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi düzenlenecek hususlar şunlardır: Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması, Kamu tüzelkişiliğinin kurulması, Üst kademe kamu yöneticilerini atanması, görevlerine son verilmesi ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esaslar. Anayasaya göre; Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle düzenlenemez. Bu durumda söz konusu Anayasa hükmüne göre, sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile düzenlenebilecektir. Öte yandan, yeni sistemde Bakanlar Kurulu bulunmadığından TBMM tarafından yürütme organına KHK yetkisi verilmesi ve yürütme organınca KHK çıkarılması söz konusu değildir.
- Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarma yetkisi
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarma yetkisi Anayasa’da Cumhurbaşkanı’na tanınmış olduğundan, KHK’lardan farklı olarak böyle bir kararname çıkarmak için TBMM’den yetki alınmasına gerek bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanı Anayasa’da belirtilen konularda düzenleme yapılmasını gerekli gördüğünde Cumhurbaşkanı kararnamesi çıkarabilecektir. Söz konusu kararname TBMM’nin onayına gerek olmaksızın, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer.
- Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin kanunlar karşısındaki statüsü
Anayasaya göre; Anayasa’da yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez (Olağanüstü hal dönemleri hariç). Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi hükümsüz hale gelir.
- Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne karşı yargı yolu
Her ne kadar Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin genelde kamu yönetiminin yapısını düzenlemeye yönelik olması nedeniyle bu kararnamelere karşı idari yargıda dava açılabileceği düşünülebilse de Anayasaya göre Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine karşı yargı yolu idari yargı değil, Anayasa yargısıdır. Anayasaya göre, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla ancak Anayasa Mahkemesinde iptal davası açılabilir. Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla ilk derece mahkemeleri yoluyla da (itiraz, somut norm denetimi) Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açılması mümkündür.
Önemli olduğunu düşündüğümüz bir kısım Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi; Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararname 7 ayrı kısım ve 539 maddeden oluşmuştur. ‘Cumhurbaşkanlığı Makamı, Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı, Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Cumhurbaşkanına Vekalet, Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları, Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşları, Bakanlıklar, Cumhurbaşkanlığı Ofisleri ve Ortak Hükümler’ başlıklı bölümlerden oluşmaktadır. Bu kararname ile Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı ile Cumhurbaşkanlığı bünyesi altında oluşturulacak olan kurul ve ofislerin yapısı, Bakanlıkların teşkilat yapılanmaları ve bağlı kurum ile kuruluşlara dair esaslar ve usuller belirlenmiştir. Kararname ile Cumhurbaşkanlığı’na bağlı olup kanunları Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri’ndeki hükümlere tabi olan kurum ve kuruluşlar belirlenerek; Devlet Arşivleri Başkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, Diyanet İşleri Başkanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, İletişim Başkanlığı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı, Savunma Sanayi Başkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı ve Türkiye Varlık Fonu’nun Cumhurbaşkanlığı’na bağlı olmasına karar verildi. Bunun yanında Cumhurbaşkanının başkanlık edeceği ve en az 3 üç üyeden oluşacak olan 9 ayrı politika kurulu kurulmasına karar verilmiştir. Kurullar: Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu, -Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, Ekonomi Politikaları Kurulu, Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu, Hukuk Politikaları Kurulu, Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu, Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu, Yerel Yönetim Politikaları Kurulu, Sosyal Politikalar Kuruludur.
2 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi; 17 madde ve geçici 1 maddeden oluşan Genel Kadro ve Usulü Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde, kararname kapsamında olan bazı kamu kurum ve kuruluşlarına ait kadro ve pozisyonların ihdası, iptali ve kullanımına dair esas ve usulleri düzenlendi.
3 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi; 15 madde ve geçici 1 maddeden oluşan Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usüllerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ndeüst kademe kamu yöneticileri ile kamu kurum ve kuruluşlarında atama usullerine dair usul ve esaslar bulunuyor.
4 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi; Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 802 maddeden oluşmaktadır.
5 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi; 28 Maddeden oluşan Devlet Denetleme Kurulu’na ilişkin olan kararnamedir. Kurulun denetleme ve toplantı usulleri, raporlar ve raporlama süreçleri ve diğer işleyişleri CB tarafından çıkarılacak olan yönetmelikle belirlenecektir. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu yargı organları hariç tüm devlet kurumları, kamu sermayeli kurumlar, vakıf, dernek, meslek birlikleri ve sendikaları soruşturacak yetkilerle donatıldı. DDK, gerekirse yöneticileri görevden alabilecektir.